Αμφίπολη: Θα λυθεί την Τετάρτη το μυστήριο του ταφικού μνημείου στο λόφο Καστά;

Ο τρίτος θάλαμος με τον πλούσιο διάκοσμο, η αρχική μορφή του ταφικού μνημείου και τα αταύτιστα μάρμαρα, ίσως δώσουν μερικές από τις απαντήσεις

Γράφει ο Θεόδωρος Αν. Σπανέλης

Πριν από ένα χρόνο, τέτοιες ημέρες βρισκόταν στην κορύφωσή του το μυστήριο του ταφικού μνημείο στο λόφο Καστά, πολλά τα ερωτήματα που συνεχώς πληθαίνανε και ελάχιστες οι απαντήσεις, ενώ την ίδια ώρα εκατομμύρια άνθρωποι σε όλη την γη, είχαν τα μάτια τους στραμμένα εδώ. Στον χρόνο που πέρασε διατυπώθηκαν πολλές εικασίες και ακόμη περισσότερα σενάρια για την ταυτότητα του μνημείου, όπως και για την ταυτότητα του νεκρού στον οποίο ήταν αφιερωμένο. Πηγή για τον προβληματισμό και τα σενάρια ήταν οι επίσημες ανακοινώσεις σχετικά με τα ευρήματα, αλλά και η αναζήτηση πολλών ερευνητών που προσπάθησαν να εντοπίσουν το παραμικρό στοιχείο που συνδέεται με την υπόθεση.

Ωστόσο, εκείνο το εύρημα το οποίο αν και έχει να δώσει αρκετές απαντήσεις, καθυστέρησε να επιβεβαιωθεί η ύπαρξή του από τις επίσημες ανακοινώσεις, είναι η παράσταση των επιστυλίων. Στην αρχή ξεκίνησε ως μια ανεπιβεβαίωτη πληροφορία που ήθελε να έχουν βρεθεί επιγραφές και η οποία διαψεύστηκε αυθημερόν. Μάλιστα, εκείνη την ημέρα (για πρώτη φορά η είδηση βγήκε από το xronometro.com στις 11 Σεπτεμβρίου) που κυκλοφόρησε ευρέως αυτή η πληροφορία, ο λόφος Καστά είχε αποκλειστεί από ισχυρές αστυνομικές δυνάμεις, με επικεφαλής τον αστυνομικό διευθυντή Σερρών. Βλέποντας αυτήν την εικόνα πόσο θέλεις να πιστέψεις ότι κάτι σημαντικό φυγαδεύτηκε από τον χώρο της ανασκαφής προς το Αρχαιολογικό Μουσείο Αμφίπολης; Και πραγματικά το εύρημα αποδεικνύεται ιδιαίτερα σημαντικό.

Η αξία των επιστυλίων

Η επίσημη ανακοίνωση εκδόθηκε στις 3 Δεκεμβρίου, χωρίς να μας δίνει συνολική εικόνα του ευρήματος, καθώς ήταν ακόμη σε εξέλιξη η συντήρησή του, ωστόσο από τα στοιχεία που δημοσιοποιήθηκαν όλοι καταλαβαίναμε ότι έχει πολλά να μας «πει». Πολλοί ήταν οι «προφήτες» που ψηλάφησαν τα ευρήματα και έδωσαν απαντήσει, αλλά ο πιο έγκυρος είναι ο μελετητής Αντώνιο Κόρσο, αρχαιολόγος και ιστορικός τέχνης, ο οποίος έδωσε αρκετά στοιχεία για την συνολική παράσταση των επιστυλίων. Σε συνέντευξη του στις 3 Μαρτίου, στο Πρώτο Θέμα, ο κ. Κόρσο, αποκάλυψε ότι «Ιδιαίτερα σημαντικό εύρημα για την ερμηνεία του μνημείου θεωρώ τα ζωγραφισμένα επιστύλια: Οι παραστάσεις που διακρίνονται σε αυτά, δηλαδή η Νίκη, ο τρίποδας, ο ταύρος, το φοινικόδεντρο κ.ο.κ. υποδεικνύουν έναν απευθείας συσχετισμό με τους Δελφούς. Κατά την άποψή μου, αυτή η συμβολική σύνδεση με τον ιερό για τους αρχαίους Ελληνες τόπο των Δελφών, οδηγεί στο συμπέρασμα ότι ο Τύμβος της Αμφίπολης είναι ένα μνημείο αφιερωμένο στον πολεμικό θρίαμβο του Μεγάλου Αλεξάνδρου επί των Περσών. Ο Αθηναίος στρατηγός Κίμων αφιέρωσε μεταξύ άλλων και ένα φοινικόδεντρο στο ιερό του Απόλλωνα των Δελφών ύστερα από την νίκη του επί των Περσών στον ποταμό Ευρυμέδοντα (469-466 π.Χ). Εμπνεόμενοι από αυτό, οι παραγγελιοδότες του Τύμβου στην Αμφίπολη επανέλαβαν τη συμβολική αφιέρωση στη μεγάλη νίκη του μακεδονικού στρατού, στην οποία δεν μπορεί παρά να είχε συμβάλει ο νεκρός».

Από τότε έγινε πολύ δουλειά από τους συντηρητές και το σύνολο της παράστασης των επιστυλίων έχει αποκαλύψει το περιεχόμενο της και αναμένεται να δοθούν αρκετά στοιχεία από την κ. Περιστέρη, στην συνάντηση της Τετάρτης από το ΑΠΘ.

Οι αποκαλύψεις του δεύτερου θαλάμου (τρίτου χώρου)

Ξαναδιαβάζοντας τις επίσημες ανακοινώσεις σχετικά με την ανασκαφή, μετά από τόσους μήνες, διακρίνω σε πολλές, ορισμένα σημεία σημαντικά που τότε πέρασαν απαρατήρητα. Για παράδειγμα στην ανακοίνωση της 3ηΔεκεμβρίου με την οποία επιβεβαιώθηκε η ύπαρξη των επιστυλίων, σημείωνε το ΥΠΠΟ ότι «Καθώς προχωρούν οι εργασίες συντήρησης στα επτά μαρμάρινα τμήματα των “επιστυλίων” –ανήκουν στον τρίτο και πιο περίτεχνο χώρο του ταφικού μνημείου, στο λόφο Καστά- αποκαλύπτονται, σταδιακά, παραστάσεις. Διευκρινίζεται ότι η θέση των μαρμάρινων μελών, τα οποία αποτελούν τμήμα θριγκού, φέρουν γραπτό διάκοσμο. Ήσαν τοποθετημένα πάνω από τους ορθοστάτες των τοίχων και κάτω από τις μαρμάρινες δοκούς της οροφής, οι οποίες, όπως έχει ανακοινωθεί, φέρουν, επίσης, γραπτό διάκοσμο, ήτοι μίμηση φατνωμάτων, με εγγεγραμμένους ρόδακες». Τα υπογραμμισμένα σημεία οδηγούν σε πολύ ενδιαφέροντα συμπεράσματα.

Ενώ λοιπόν όλοι περιμέναμε όλες τις απαντήσεις να τις πάρουμε από τον τρίτο και νεκρικό θάλαμο (τέταρτο χώρο), μήπως σημαντικές πληροφορίες υπάρχουν στον δεύτερο θάλαμο, που είναι αυτός που έχει και τον πιο πλούσιο διάκοσμο; Αξίζει να φέρουμε στο μυαλό μας την εικόνα του τρίτου θαλάμου, ξεκινώντας από το κατώφλι που τον χωρίζει από τον δεύτερο. Ο επισκέπτης στα χρόνια της χρήσης του μνημείου για να εισέλθει στον τρίτο θάλαμο περνούσε ανάμεσα από τις δύο κόρες, οπότε από το μαρμαροθετημένο δαπέδου, με τα λευκά, μικρά ακανόνιστα τμήματα μαρμάρου, σε κόκκινο φόντο, περνούσε το κατώφλι και βρισκόταν μπροστά σε μια εντυπωσιακή παράσταση ψηφιδωτού με ένα μυστικό κώδικα ενσωματωμένο στον διπλό μαίανδρο. Σηκώνοντας τα μάτια του έβλεπε στην οροφή τους πολύχρωμους ρόδακες και ακριβώς από κάτω μια ολόκληρη γραπτή παράσταση που αφηγούνταν μια ιστορία. Τι μπορεί να έλεγε αυτή η παράσταση; Σύμφωνα με τα λεγόμενα του κ. Κόρσο είναι μια παράσταση που θυμίζει την νίκη των Ελλήνων εναντίον των Περσών και μάλιστα δεν παραλείπει να μας αποκαλύψει ότι συγκεκριμένα στοιχεία της την συνδέουν με το μαντείο των Δελφών!!!

Ποια θεότητα είναι αυτή που συνδέει την Αμφίπολη με τους Δελφούς; Ως γνωστόν στους Δελφούς δύο ήταν οι θεότητες που λατρεύονταν, ο Απόλλωνας και ο Διόνυσος. Στο Παγγαίο η λατρεία του Διονύσου ήταν ιδιαίτερα διαδεδομένη. Χωρίς να παραβλέψουμε το γεγονός  ότι η Ολυμπιάδα ήταν μυημένη στα διονυσιακά μυστήρια, αξίζει να μεταφέρουμε την διαπίστωση ότι την εποχή του Μεγάλου Αλεξάνδρου γνωρίζει άνθηση η λατρεία του Διονύσου, καθώς εκφράζει το πνεύμα της νέας εποχής. Η οργιαστική λατρεία του Διονύσου συνδέεται πολύ συχνά με τον ταύρο, το ζώο που εμφανίζεται στην παράστασης (όπως υποθέτει και η επίσημη ανακοίνωση του ΥΠΠΟ) και το οποίο πιθανότατα οδηγείται προς την θυσία.

Ο τρίτος θάλαμος λοιπόν είναι ένας εντυπωσιακός χώρος όπου ο επισκέπτης κατακλύζεται από έντονες εικόνες γεμάτες συμβολισμούς: Στην οροφή οι ρόδακες, αμέσως από κάτω και πάνω από την ορθομαρμάρωση, ήταν τα επιστύλια και στο δάπεδο το ψηφιδωτό!!! Μια πλημμυρίδα χρωμάτων και νοημάτων, εν αντιθέσει με τον τέταρτο θάλαμο που χαρακτηρίζεται από την απόλυτη λιτότητα. Γιατί άραγε;

Επίσης, στις ανακοινώσεις της Τετάρτης ενδεχομένως η κ. Περιστέρη να δώσει στοιχεία από τα οποία να προκύπτει ότι το ταφικό μνημείο χτίστηκε σε περισσότερες από μια χρονικές φάσεις. Είναι πολύ ισχυρό το ενδεχόμενο να δικαιωθεί ο ομότιμος καθηγητής Αρχιτεκτονικής του πανεπιστημίου του Κάνσας Δημήτριος Δενδρινός ο οποίος ήδη από τις 12 Αυγούστου έχει δημοσιεύσει την εργασία του «On Certain Key Architectural Elements of the Kasta Tumulus: A Truly Ecumenical Structure Linking Newgrange, through Mesopotamia and Egypt to Amphipolis», στην οποία παρουσιάζει μια λεπτομερής ανάλυση του περιβόλου μπροστά από την είσοδο με τις Σφίγγες, την ίδια την είσοδο αλλά και σημεία από το εσωτερικό του τάφου, τα οποία παρουσιάζουν τεχνικές αβλεψίες που δεν εναρμονίζονται με το όλο οικοδόμημα και οδηγούν σε ένα πολύ ενδιαφέρον συμπέρασμα, ότι υπήρξαν περισσότερες από μια, οικοδομικές φάσεις στην κατασκευή του μνημείου.

Ο κ. Δενδρινός διατυπώνει το συμπέρασμα ότι η πύλη με τις σφίγγες που αντίκρισαν οι αρχαιολόγοι τον Αύγουστο του 2014 δεν είναι η αρχική κατασκευή του μνημείου. Υποστηρίζει και μάλλον σωστά, ότι δεν υπήρχαν ούτε καν τα σκαλοπάτια και ότι το φρέσκο που αναπαριστά την μαρμάρινη τοιχοποιία του περιβόλου, δεν είναι δημιούργημα του αρχικού αρχιτέκτονα αλλά αυτού που έκανε την ανακατασκευή της εισόδου. Το σημαντικό εδώ είναι ότι στην αρχική κατασκευή δεν υπήρχαν τα σκαλοπάτια, και η είσοδος βρισκόταν στο ίδιο ύψος με τον περιβάλλοντα χώρο. Αυτό ενισχύει την άποψη ότι ο κατασκευαστής του ταφικού μνημείου ήθελε να υπάρχει απρόσκοπτη είσοδος των επισκεπτών, κάτι που ενισχύει την εκτίμηση ότι ο αρχικός σχεδιασμός ήταν για ένα τάφο που θα ήταν λατρευτικός χώρος. Λογικό, αν θυμηθούμε ότι ο νεκρός είναι ένας αφηρωισμένος πολεμιστής, πολιούχος, προστάτης, κατά κάποιο τρόπο, της Αμφίπολης!!! Όπως αναφερόταν και στην σχετική ανακοίνωση του ΥΠΠΟ «Πιθανότατα, πρόκειται για μνημείο αφηρωϊσμένου νεκρού, δηλαδή, θνητού στον οποίον αποδόθηκαν λατρευτικές τιμές από την κοινωνία της εποχής του. Ο νεκρός ήταν εξέχουσα προσωπικότητα, καθώς μόνον έτσι εξηγείται η κατασκευή αυτού του μοναδικού ταφικού συγκροτήματος»!!!

Η σφράγιση, η αποδόμηση και τα αταύτιστα μαρμάρινα μέλη

Στην συνέχεια της ιστορίας του ταφικού μνημείου, προφανώς έπειτα από επιδρομές και λεηλασίες, οι αρχές της Αμφίπολης, πήραν την απόφαση να περιορίσουν την πρόσβαση, οπότε «έκλεισαν» το άνοιγμα του περιβόλου και κατασκεύασαν τα σκαλιά, αλλοιώνοντας έτσι την αρχική μορφή του οικοδομήματος. Σε μια κατοπινή εποχή προφανώς μετά από νέες επιδρομές, έγινε η σφράγιση του ταφικού μνημείου, από κάποιον από τους τελευταίους βασιλιάδες της Μακεδονίας, όπως έχει δηλώσει η κ. Περιστέρη απαντώντας σε όσους ήθελαν το μνημείο να είναι ρωμαϊκό και ο ολοκληρωτικός αφανισμός του και το τέλος έρχεται με του Ρωμαίους που αρχίζουν να το διαλύουν. Όπως έχει πει κατά τον παρελθόν και ο αρχιτέκτονας του έργου, Μιχάλης Λεφαντζής, έχουν βρεθεί κατά την διάρκεια της ανασκαφής, οι εγκαταστάσεις που στήθηκαν από τους Ρωμαίους για την απομάκρυνση των μαρμάρων και πιστεύω ότι και η επικλινής κατασκευή (ράμπα) που υπάρχει προς την δυτική πλευρά του τύμβου, είναι μέρος αυτών των ρωμαϊκών επεμβάσεων.

Για το τέλος μια ξεχασμένη πληροφορία. Μιλώντας με τους κατοίκους της Μεσολακκιάς, μου διηγήθηκαν ότι ανάμεσα στον λόφο Καστά και τον λόφο 133, κοντά στο σημείο που παρκάρουν σήμερα τα αυτοκίνητα των χιλιάδων επισκεπτών, υπήρχαν διάσπαρτα μαρμάρινα μέλη. Την δεκαετία του ’60 ο αείμνηστος αρχαιολόγος Δημήτριος Λαζαρίδης τα περισυνέλεξε και τα μετέφερε στις αποθήκες του αρχαιολογικού μουσείου Αμφίπολης! Για χρόνια ήταν ένα ζήτημα για του αρχαιολόγους από πού προέρχονται, όπως συνέβη και με τα μάρμαρα που βρέθηκαν στον Στρυμόνα μαζί με τον λέοντα.

Θα έχει ενδιαφέρον να μάθουμε στην παρουσίαση της ανασκαφικής ομάδας, στο ΑΠΘ, αν αυτά τα μάρμαρα είναι τμήματα του περιβόλου του λόφου Καστά, της εισόδου ή και από το εσωτερικό του ταφικού μνημείου!!! Αυτά τα αταύτιστα, για πολλά χρόνια, μαρμάρινα μέλη ίσως να ανήκουν στο ταφικό μνημείο του λόφου Καστά και έχουν να δώσουν πολύ ενδιαφέρουσες πληροφορίες!!!

ΠΗΓΗ